Waarom lijken feiten er steeds minder toe te doen, wordt de elite gehaat en wordt ‘verbinden’ daarom zo vaak gebruikt omdat wij meer verdeeld zijn dan ooit? Schrijver en columnist Bas Heijne (1960) een avondje te gast bij Kooijker, ging helemaal los over zijn nieuwe essay ‘Mens/Onmens’. Maar als u het boekje aanschaft, ga er echt een avondje voor zitten, laat u benevelen door zijn erudiete woordenvloed. Elke bladzijde stemt tot nadenken, geen lichte kost en zijn boodschap is niet altijd vrolijk.
Heijne woont tegenwoordig ongeveer de helft van ‘t jaar in Parijs en toen hij daar uit het raam kijkend een rookpluim zag opstijgen in de buurt van Île de la Cité , rende hij zo snel als zijn corpulente lichaam het hem toestond, naar de plaats des onheil. “Dit is het einde der beschaving kreunde iemand in massa, hier wordt het ware DNA van onze westerse beschaving vernietigd”, zuchtte een ander. Ergens in de mensenkluwen bezwoer een toeschouwer dat hij een baardman in een Oosterse djabella op het dak van kerk had zien lopen. Ja, echt, vlak voor dat ‘t vuur ontstond. De vrouw naast hem vond dat belangwekkend nieuws en zette het nieuwtje onmiddellijk op Facebook. Dit moet de wereld weten, zei ze tegen de omstanders.
De volgende dag stroomden miljoenen euro aan bijdragen binnen voor de restauratie. Franse miljardairs staken elkaar de loef af met steeds hogere, belasting aftrekbare, bedragen voor een nieuw dak. De gele hesjes liepen de volgende dag met borden waarop stond: ‘Ik heb al jaren geen dak boven mijn hoofd en jullie miljardairs moeten gewoon belasting betalen in plaats op te scheppen met je goedgeefsheid. Fake news, populisten en hun verborgen agenda’s. Waarom? Onze auteur heeft zo zijn idee.
De waarheid.
‘We zien steeds meer, maar we weten steeds minder zeker’, stelt Heijne vast . En, niet de feiten maar de emoties van waaruit gekeken wordt, bepalen iemands waarheid. Een kernzin in Heijnes betoog. Maar wat is de waarheid? In de zeventiger jaren van de vorige eeuw toen er vakbonden waren en ook echt stakingen organiseerden, keken twee vakbondsbestuurder trots naar de 100 werknemers, leden van hún bond, die onder het zingen van de ‘Internationale’ rode vaandel zwaaiend de fabriekspoort uitliepen. De directeursvrouwen, ze stonden aan de overkant van de staat, zeiden smalend: “Wat een stelletje ongeregeld, hé, en nog geen kwart van de arbeiders die meeloopt”. De waarheid vanuit verschillende gezichtspunten. Was alles, een halve eeuw later, nog maar zo duidelijk.
Heijne: “Het terrein van vertrouwen is een ideologisch slagveld geworden”. “Wees eerlijk”, vervolgt hij, “wie weet over de opwarming van de aarde, de coronavirus of de al oude bankcrisis iets vanuit z’n eigen kennis of wetenschap te vertellen. We vertrouwen allemaal op ónze bronnen, die ónze waarheid vertelt, waarheid die wij graag willen horen. Hoe objectief is de Volkskrant of de NRC of NOS eigenlijk?” En het ergste is, fulmineert Heijne, nou dreigen die bronnen ook nog op te drogen. Een omroep baas, ja heus een Nederlandse, wil alle serieuze actualiteitsprogramma vervangen voor toneelspel, drama. Volgens hem geeft ‘House of Card’, de blockbuster op Netflix, een betere inzicht hoe de politiek werkt. Heine waarschuwt dat nieuwe technologieën via de (sociale) media doordringen in je brein, vergiftigen, twijfel en tweedracht zaaien. Ze manipuleren mensen die daarvoor ontvankelijk zijn. Pas op voor volksverleiders, onruststokers en schaamteloze leugenaars. En slinkse rechtse of linkse populisten, de geslepen elite-bachers met een eigen agenda”. Als u de komende weken toch wat meer tijd heeft om te lezen is Mens/Onmens van Bas Heijne (122 blz. € 19,99) een uitstekende keus onze gepolariseerde wereld beter te doorgronden.
