Vele Leidenaren kennen het toegangspoortje bij het Gravensteen aan het Gerecht wel, recht tegenover de Papegracht. Maar dit klassieke bouwwerkje staat er pas sinds 1955. Het was de oorspronkelijke toegang naar huis en erf van de rector van de Latijnse school en dateert rond 1600. Deze historische poort maakte omzwervingen voordat het op zijn huidige plaats belandde. Laurens Beijen, voorzitter van de Stichting Diogenes en Hans van Klinken, tot voorkort bestuurslid, verhalen in hun Nieuwsbrief over het reislustige bouwwerkje.
De poort werd gebouwd als toegang tot de rectorswoning van de Latijnse School, waarvan de ingang aan de Pieterskerkgracht lag, op de plaats van het huidige speelterreintje, vertelt Beijen. Diogenes is op velerlei terrein betrokken bij Leidse monumenten. Dat de rectorsvleugel zo ruim was, heeft er waarschijnlijk mee te maken dat het schoolhoofd als bijverdienste een aantal leerlingen in de kost had. In 1865 besloot de gemeenteraad dat op deze plaats de HBS moest komen. Toen de gemeenteraad in juni 1865 het bestek voor het bouwplan besprak, kwam ook het poortje ter sprake. De schrijver Johannes Kneppelhout ook bekend onder de naam Klikspaan en een bemiddeld man, bood aan het poortje voor zijn rekening af te breken, wel onder voorwaarde dat hij eigenaar werd. In 1868 kwam het bouwwerkje door schenking in eigendom van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap Amsterdam en werden de bouwdelen voorlopig maar even gestald in de tuin van het Trippenhuis in Amsterdam.
Na de opening van het Rijksmuseum in 1885 nam het museum het poortje in beheer en gaf het in 1932 in bruikleen aan ons gemeente museum ‘De Lakenhal’. Die metselden het vervolgens in een gang. Een plan in 1933 om het poortje als toegang te gebruiken voor de Clusiustuin van de Hortus ging niet door en in 1955 verhuisde het naar zijn huidige plek bij het Gerecht. Beijen beaamt dat de toegangspoort van het Gravensteen aan het Gerecht een aanwinst is voor de stad. “Het staat er mooi, maar het is jammer dat het niet meer op de oude plaats staat”, zegt Beijen.
Beschermvrouwe universiteit
Het poortje met het timpaan (boogtrommel) , de woeste kopjes aan de weerzijde en wakende leeuwen er bovenop werd in de vijftiger jaren, gelijktijdig met het Gravensteen vakkundig gerestaureerd. “Beter dan de groene schutting die er voordien stond”, zet Beijen. De afbeelding van Pallas Athene als symboolfiguur van hogere studies past goed bij het universiteitsgebouw. De poort is in 1613 gebouwd naar ontwerp van Willem Claesz. van Es, die meewerkte aan de bouw van de Latijnse School, het bouwwerkje is opgetrokken in Bentheimersteen. Aan weerzijde bovenop staan leeuwen die het wapen van Leiden omklauwen. In het fries staat, in het Latijn en nauwelijks meer leesbaar, ‘Tuta sub aegide Pallas’, hetgeen betekent ‘Pallas is veilig achter haar schild’. Pallas Athene was de beschermvrouwe van de wetenschap en die van de Leidse universiteit in het bijzonder. De oorlogsattributen helm, lans en schild waarmee de godin werd uitgebeeld heeft ze voor zover bekend op de huidige plaats nog niet hoeven te gebruiken.
