LEIDEN- De dominee en de koopman een nieuw boek van Frits van Oosten wordt op 5 september om 14.00 uur gepresenteerd in de Lokhorstkerk. De auteur beschrijft hierin op boeiende wijze het leven van twee sociale vernieuwers in het Leiden van de 19e eeuw: De moderne dominee van de Pieterskerk, Rutgers van der Loeff en de vooruitstrevende directeur van de wollendekenfabriek, Herman Zaalberg.
Door Hans Schuurman
Deze twee mannen met heel verschillende achtergronden waren actief in het conservatieve Leiden van rond 1850. De cholera-epidemieën eisten honderden slachtoffers. En ook toen, net zoals nu, was het gevaar voor de meest kwetsbaren het grootst. Kwetsbaar waren vooral de allerarmsten in de stad. Grote gezinnen wonend in vochtige, abominabele en veel te kleine woningen in de stegen en sloppen van Leiden. Hun situatie leek onoverkomelijk en zelfs onontkoombaar. Sommigen zagen dat echter niet als onvermijdelijk. Ook deze twee mannen, de verlichte dominee Rutgers van der Loeff en de vooruitstrevende koopman Zaalberg gingen tegen de conservatieve stroom in.
Kinderen van 10, 11 en 12 jaar behoren geen lange dagen in fabrieken te werken, moeten zich kunnen ontwikkelen, onderwijs volgen. De dominee pleit voor emancipatie van vrouwen en sticht de vakopleiding voor vrouwen, de kweekschool voor bewaarschoolhouderessen, de latere Haanstra kweekschol aan het Rapenburg. Een tweede initiatief, de oprichting van de kweekschool voor de zeevaart aan het Noordeinde wordt een opleiding voor honderden jongens die nergens anders terecht konden.
Deze twee kweekscholen-met-internaat werden instituten met een landelijke bekendheid en uitstraling. Zij golden later ook als inspiratiebron voor soortgelijke initiatieven elders in Nederland en België. Kortom, het is een streven naar verheffing en emancipatie, terwijl de overheid nog heel lang afwezig blijft. Dankzij het dagboek van de dominee en de rapportages van de koopman kennen we hun leven, de idealen, de weerstanden, maar ook de zelfs nu nog inspirerende successen.
Het boekje ‘de dominee en de koopman’ uitgeverij Gingo Leiden, 88 blz. prijs: € 15,00 is vanaf zaterdag 5 september te koop in de Leidse boekhandels.
. Een Leidse dominee en Zaalberg als Leids industrieel vormen een koppel om wat te doen aan de armoede, de hygiëne, de woonomstandigheden in de 19e eeuw met veel teksten en foto’s over Leiden.. Met de hulp en samenwerking met vele andere instanties, collega’s en de Leidse burgemeester doen zij hun uiterste best aan die omstandigheden wat te doen. Ook denk ik aan mijn verre voorouders die in dezelfde armelijke omstandigheden leefden met de hoge kindersterfte en vrouwen die het kinderen krijgen niet overleefden. Goed evenwichtig geschreven zonder een bepaalde partij alle eer te geven.