Welke van de 25 genomineerde tentoongestelde boeken in het Rijksmuseum voor Oudheden (RMO) bracht de meeste verandering in de wereld? En wie zijn die denkers en schrijvers die de loop van de geschiedenis (mede) bepaalden? Uit de miljoenen boeken van de Leidse Universiteitsbibliotheek maakte een jury een keuze. Aan het einde van de tentoonstelling kan de bezoeker aangeven welk boek hij miste.
door Hans Schuurman
“Hugo de Groot is mijn persoonlijke held”, zegt juryvoorzitter Carel Stolker, voormalig rector magnificus. Professor Stolker, zelf een geboren en getogen Leidenaar, vertelt tijdens de rondleiding langs zijn favorieten welke verbinding de schrijvers met onze stad hadden. “Zijn boek over ‘De Vrije Zee’ schreef Hugo de Groot in opdracht van de VOC, die dolgraag handel wilde drijven met Indië, maar de Paus die de wereldzeeën toegewezen naar Portugal en Spanje zat danig in de weg. “Heden ten dage is dit boek nog steeds belangrijk en vormt een pijler van het internationale zeerecht”, aldus jurist Stolker: “De VOC had natuurlijk veel belang bij een vertoog over de vrije zee. Een opdrachtonderzoek, zouden wij dat tegenwoordig noemen”. “De Groot studeerde (ook) in Leiden en zijn beroemde boek werd hier gedrukt”.
Even verderop staat Stolker stil bij de beeltenis van Josephus Justus Scaliger. “De Einstein van de 16e eeuw”, noemt Stolker hem. “Hij was een van de grootste geleerden van zijn tijd. Scaliger gekleed in een parmantig togaatje, hangt bij ons in de Senaatskamer van het Academiegebouw. Enkele jaren na de stichting van de Universiteit Leiden, in 1575, werd deze Franse protestantse humanist en dichter, naar Leiden gelokt. Wel 12 talen sprak hij en hij schreef een heel ingewikkeld boek over tijdrekenkunde. Zijn boekencollecties hoorden tot het begin van onze Universiteitsbibliotheek.
Vrijheidsstrijder Anton de Kom, geboren in Suriname en omgekomen in een Duits concentratiekamp, schreef ‘Wij slaven van Suriname’. Een geschrift met een felle aanklacht tegen de Nederlandse koloniale overheersing en – uitbuiting en de schandalige behandeling van contractarbeiders uit China, Java, India. Een Leidse studente bracht dit werk opnieuw in de belangstelling.
Stolker: “Anna Maria van Schurman was de eerste vrouw die (in Utrecht) college mocht volgen, maar wel buiten het zicht van de mannen, natuurlijk. Zij schreef een revolutionair boek over de geschiktheid van de vrouw in de wetenschap. Zij correspondeerde met de grote geleerden van de wereld”. “Schurman publiceerde haar werk bij een Leidse drukker”.
“Nummer 5 op mijn lijstje is Rudolph Thorbecke, ontwerper van nieuwe Nederlandse Grondwet”, aldus Stolker. “Zijn voorstellen legden de basis voor onze democratische rechtsstaat en ons parlementaire systeem zoals we dat tot op de dag van vandaag kennen. Met een Tweede en een Eerste Kamer, en met politieke ministeriële verantwoordelijkheid”. “Thorbecke woonde aan de Garenmarkt en schreef de grondwet in zijn tuinhuisje, dat er nog steeds staat”.
“Je zult begrijpen dat het een heksentoer was een keuze te maken uit die miljoenen boeken van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL). Eerst werd een voorselectie gemaakt van ca. 100 boeken. Waarna wij, de jury, het keuzeaantal terugbrachten naar 25. Daarbij lieten wij ons leiden door de variëteit van wetenschappelijke disciplines in Leiden, de verschillende tijdsperiodes en hebben we ook geprobeerd niet alléén maar op witte mannen uit te komen.”
Bij Athenaeum is ‘Boeken die geschiedenis schreven’ met essays over de 25 (in het boek zijn het er 26) werken, meer context en achtergronden uitgegeven. Het boek is samengesteld door Kasper van Ommen en Garrelt Verhoeven van de UBL, prijs € 27,50. Verkrijgbaar in de boekhandel en in de museumwinkel RMO. De tentoonstelling is te zien tot 4 september in het Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, 2311 EW te Leiden dagelijks van 10.00 – 17.00 uur
