De vier beschilderde paneeltjes zijn Rembrandts vroegst bekende schilderijen. Hij maakte ze toen hij ongeveer 18 jaar was in Leiden, zijn geboortestad. Van 20 januari t/m 16 juni zijn ze te zien in ons stedelijk museum. Met deze tentoonstelling wordt haar 150 jarig bestaan gevierd. Elk van de 4 schilderijen verbeeldt een zintuig. De vijfde, de Smaak; is spoorloos verdwenen, vertelt Janneke van Asperen, conservator Oude kunst van De Lakenhal.
door Hans Schuurman
Het schilderijtje links van Van Asperen op de foto is de Brillenverkoper. Dit is het enige schilderij dat sinds 2012 in bezit is van De Lakenhal. De andere schilderijen zijn tijdens de 150 dagen die de tentoonstelling duurt, geleend van een particuliere tentoonstelling in New York. De brillenverkoper gemaakt in 1624-1625 symboliseert het zintuig ‘zien’. Het toont een draagbare kraam vol brillen. Mogelijk gebruikte Rembrandt zijn moeder en (slechtziende) vader als model. De Drie zangers symboliseert het zintuig ‘horen’. De figuren zingen van een groot liederenboek. Het zijn alledaagse personages met karakteristiek gezichten gekleed in ouderwetse kostuums. Voor de jonge man in het midden gebruikte Rembrandt vermoedelijk zijn vriend als model, later ook een beroemd schilder, Jan Lievens. De flauwgevallen patiënt, vermoedelijk onwel geworden door een aderlating, symboliseert, de ‘reuk’. Door een doekje met reukzout onder de neus te houden, probeert de kwakzalver zijn patiënt weer bij kennis te brengen. Daarnaast op rij het vierde schilderij van een operatie, die symboliseert het gevoel, de ‘tast’. Door de gebalde vuisten en het door pijn vertrokken gezicht van de patiënt is duidelijk dat hij hevige pijn lijdt. De kwakzalver heeft hem genezing van domheid beloofd door een steentje uit zijn hoofd te verwijderen. Het vijfde schilderij met de ‘smaak’ als thema is zoek, elk spoor ontbreekt. “Misschien duikt die nog eens op”, zegt Van Asperen hoopvol. En nee, de kunsthistorica is niet bang dat een namaak door kunstmatige intelligentie boven water komt. “Daarvoor weten wij te veel en gedetailleerd hoe die er uitziet”.
Experimenteren Van Asperen: “Ook in het prille begin van zijn loopbaan experimenteerde Rembrandt met licht en donker, hetgeen hij tijdens zijn verdere loopbaan verder volmaakte”. “Aan de handen van zijn geschilderde personen kun je nog zien dat de jonge Rembrandt zijn vak nog niet helemaal onder de knie had”. “De kleding van de geportretteerde mensen zijn deels alledaags, deels Oosters en exotisch. In de zaal waar de vier zintuigen hangen, zijn ook schilderijen van zijn tijdgenoten te zien zoals Jan Lievens, Jacob van Swanenburg en leerlingen in de tijd van Rembrandts vroege periode
