Aan de baai van Salerno zuidelijk van Napels ligt in de stralende zon de geschiedenis van ‘Paestum. Stad van godinnen’ letterlijk voor het opscheppen. De tentoonstelling erover in het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) is de afscheidsexpositie van conservator Ruurd Halbertsma. Hier is nu úw kans de klassieke oudheid door kunstvoorwerpen, beeltenissen en wandschilderingen te beleven.
door Hans Schuurman
“In de tempels van Paestum werden offers gebracht om bij de godinnen gunsten af te smeken”, vertelt Halbertsma. En als zo’n tempel vol geschenken was? “Ja, antwoordt de archeoloog, ”de voorwerpen werden plechtig begraven, die hadden immers hun taak volbracht”.
De stad Paestum, omstreeks 600 v. Chr. door de Grieken gesticht, heette aanvankelijk Poseidonia, ‘stad van Poseidon’. En 26 eeuwen later zijn de drie indrukwekkende tempels nog in goede staat. Met deze bedehuizen wilden de Grieken de lokale bevolking, Etrusken en Lucaniërs, imponeren. De Griekse nieuwkomers, veelal mannen, trouwden met de lokale vrouwen hetgeen bijdroeg aan rust, vrede en voorspoed. Maar de Lucaniërs namen de stad over. Zij lieten zich begraven in rijk gedecoreerde graftombes, waarvan acht prachtige voorbeelden nu te zien zijn. Later veroverden de Romeinen de stad en veranderden de naam in Paestum. Ook deze nieuwe volkeren bleven de oude godinnen vereren, ook al noemden zij hen anders. De stad was welvarend, lag in een vruchtbare vlakte, olijven, druiven en graan werd verbouwd en rozenteelt was de basis voor een beroemd parfum. Handel een voorname inkomstenbron, de stad lag aan zee.
Godinnen
Van de tempels waren er twee gewijd aan Hera, de godin voor geluk, huwelijk en vruchtbaarheid. Een ander aan Athena, godin van wijsheid én oorlog. En een heiligdom buiten de stad was voor Aphrodite die druk bezocht werd voor wensen op het gebied van liefde en seksualiteit. Om de godinnen gunstig te stemmen werden offers gebracht. “Levende offers, een lam, schaap of een stier”, vertelt Halbertsma. “En kunstvoorwerpen natuurlijk”, als hij bij een van de vitrines in de tentoonstelling stilhoudt. En hij vervolgt: “Aan Hera, vroegen zij bijvoorbeeld of hun eerste kind een zoon en stamhouder mocht zijn. Aan Athena dat hun echtgenoot alsjeblieft levend uit de oorlog zou terugkeren. En aan Aphrodite graag een liefhebbende en vooral geen overspelige echtgenoot”.
Alle door smeekbedes vergezelde voorwerpen stapelden zich op in de tempels tot die propvol was, alles werd opgeruimd én begraven om weer ruimte te maken”. “En daar hebben wij archeologen zo’n geluk mee”.
Ruurd Binnert Halbertsma (1958) studeerde Klassieke Talen, Oude Geschiedenis en Klassieke Archeologie in Leiden. Naast wetenschappelijk werk schreef hij twee romans en werkt nu aan z’n derde. ’Paestum, stad van godinnen’ is t/m 25 augustus te zien in het Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden. Meer informatie: www.rmo.nl
